Opdracht en doel
Lees hier waarom een nieuw perspectief voor de Hegewarren noodzakelijk is en welke randvoorwaarden en doelstellingen mee zijn gegeven in de zoektocht naar kansen voor de toekomst.
De noodzakelijke aanpak van veenweidegebieden
De Hegewarren ligt in het Friese veenweidegebied. Door oxidatie van het veen daalt de bodem. Doordat de grondwaterstanden vaak kunstmatig laag gehouden worden, wordt deze bodemdaling versterkt. Want waar het veen droogvalt, ‘verdwijnt’ het in de lucht. Hierbij komt CO2 vrij, wat onwenselijk is. Ook heeft de bodemdaling gevolgen voor het waterbeheer; het is bijvoorbeeld steeds moeilijker polderkades goed te onderhouden. Voor de Hegewarren geldt bovendien dat de steeds lagere grondwaterstanden ervoor zorgen dat omliggende natuurgebieden verdrogen.
Deze problemen maken het noodzakelijk om na te denken over een andere toekomst voor veenweidegebieden. Provincie Fryslân en het Wetterskip hebben gezamenlijk een visie gemaakt om dit te doen. De Hegewarren is aangewezen als één van de ontwikkelgebieden in deze Veenweidevisie.
Gebiedsontwikkeling Hegewarren
De Provinciale Staten hebben op 27 november 2019 besloten om opdracht te geven voor het verkennen van een nieuwe inrichting van de Hegewarren. Provincie Fryslân, Wetterskip Fryslân en de gemeente Smallingerland zijn gezamenlijk opdrachtgever van deze gebiedsontwikkeling. De kern van de opdracht is het zoeken naar ‘de maatschappelijk meest optimale inrichting van het gebied’.
Aan de basis hiervan staat de veenweideopgave, die doorslaggevend is voor een duurzame en leefbare toekomst van de Hegewarren. Maar daarnaast is het streven dat er ook naar andere opgaven wordt gekeken, zoals een robuuster watersysteem, verbetering van recreatie en economie. Kunnen we dat wat noodzakelijkerwijs moet gebeuren combineren met de ontwikkelingen die we graag zouden willen?
Randvoorwaarden en doelstellingen
De mogelijkheden voor een nieuwe inrichting van de Hegewarren zijn ontwikkeld door betrokkenen in en rondom het gebied; dit heet co-creatie. De opdrachtgevers waren geen onderdeel van het co-creatieteam, maar hebben bij de start van het co-creatieproces randvoorwaarden en doelstellingen meegeven. Zo gaven zij richting aan de gebiedsontwikkeling.
Randvoorwaarden
De randvoorwaarden zijn bepalend voor het co-creatieproces. Deze geven duidelijkheid aan het co-creatieteam over wat er vast staat en waar ze rekening mee moeten houden. Randvoorwaarden zijn:
De grondwaterstanden (peilen) moeten omhoog
Het verhogen van de grondwaterstanden is noodzakelijk om de verschillende problemen in het gebied op te kunnen lossen. Verhoogde peilen zorgen ervoor dat het veen minder inklinkt en dat er minder CO2 vrijkomt. We hanteren een minimale verhoging van de grondwaterstand van 40 cm onder het maaiveld. Dit is het gemiddelde peil waar in het Uitvoeringsprogramma Veenweide 2021-2030 vanuit wordt gegaan.
In tenminste één ontwerpvariant wordt een eventuele vaarweg naar Drachten in kaart gebracht
Dit betekent niet dat is besloten of er een vaarweg via de Hegewarren moet komen, dat is aan de politiek; het betekent wel dat de mogelijkheid in de ontwerpvarianten onderzocht moet worden.
Andere veenweidegebieden moeten kunnen leren van de Hegewarren (‘vliegwieleffect’)
Het is de bedoeling om de ervaring en kennis die wordt opgedaan in de Hegewarren te benutten voor de aanpak van andere veenweidegebieden.
Doelstellingen
In de doelstellingen klinken de bestuurlijke ambities en wensen door. Daarmee wordt houvast gegeven aan de deelnemers welke oplossingen op draagvlak kunnen rekenen bij de bestuurders.
De doelstellingen zijn geen harde vereisten en de haalbaarheid ervan moet uit het proces blijken. Een oplossingsrichting waarbij meerdere doelstellingen worden behaald, heeft wel een grotere kans op succes. Doelstellingen zijn:
- Het minimaliseren van de bodemdaling
- Het terugdringen van de CO2-uitstoot
- Het verminderen van het uitdrogende effect van de Hegewarren op De Alde Feanen
- Het terugdringen van de kosten voor de instandhouding van het watersysteem in de polder
- Het bijdragen aan klimaatadaptatie met een robuust(er) watersysteem
- Het versterken van de recreatiestructuur
- Het verbeteren van de veiligheid op het water (binnenvaart en recreatievaart)
- Het verminderen van de stikstofuitstoot in het gebied
- Het bijdragen aan doelstellingen m.b.t. duurzame energie (RES)
- Het bijdragen aan brede welvaart
- Het bijdragen aan ruimtelijke kwaliteit
De opdrachtgevers gaven de uitdaging mee zoveel mogelijk doelen en opgaven te realiseren, hierin te zoeken naar slimme combinaties, om tegen acceptabele kosten een passende, duurzame inrichting te creëren.
Resultaten
De zoektocht naar een nieuw toekomstperspectief voor de Hegewarren heeft geleid tot twee voorkeursalternatieven voor het gebied. Deze zijn op 7 oktober 2021 overhandigd aan de bestuurders van Provincie Fryslân, Wetterskip Fryslân en Gemeente Smallingerland. De alternatieven worden voorgelegd aan de politiek, die zal besluiten over vervolgstappen.